ሽማግሌዎች እንደ ገለልተኛ አመቻቾች ሆነው ያገለግላሉ፣ የሁለቱን ወገኖች ፍላጎት የሚያሟላ መፍትሄ ለማግኘት ይረዳሉ።
ስርዓቱ በፍትሃዊነት እና በእኩልነት ላይ የተመሰረተ ነው፣ ሁሉም የማህበረሰቡ አባላት እኩል መብት እንዳላቸው ያረጋግጣል።
የእርቅ ሂደቱ ሰፊ የማህበረሰብ ተሳትፎን ያካትታል፣ ሁሉም አባላት በስምምነት ላይ ለመድረስ እንዲሳተፉ ይደረጋሉ።
የዲዚ ማህበረሰብ የአስተዳደር እና የግጭት አፈታት ስርዓት በባህላዊ እሴቶች ላይ የተመሰረተ ነው, ሽማግሌዎች ማዕከላዊ ምሰሶዎች ናቸው. የእነሱ ሚና አስተዳደራዊ ብቻ ሳይሆን በባህላዊ ቀጣይነት እና በማህበራዊ ስምምነት ውስጥ የተካተተ ነው።
በዲዚ ማህበረሰብ ውስጥ ያሉ ሽማግሌዎች በዕድሜ የገፉ ግለሰቦች ብቻ አይደሉም። የተከበሩ ተቋማት ናቸው። ሥልጣናቸው፣ እንደተገለጸው፣ የዕድሜ፣ የጥበብ፣ የአኗኗር ልምድ፣ እና ክብርን የተገኘ ድብልቅ ነው። ይህ ጥምረት ወደሚከተለው ደረጃ ከፍ ያደርጋቸዋል፡-
የቃል ታሪኮችን፣ የዘር ሀረጎችን እና የህዝብን የጋራ ትውስታ የሚይዙ የዲዚ ቅርሶች በ"ታሪክ እና ስርአት" እሴቶችን፣ ደንቦችን እና ልማዳዊ ድርጊቶችን በንቃት ለወጣቶች ያስተላልፋሉ፣ ይህም "የዲዚ ማንነት" እንዲረዳ እና ወደ ውስጥ እንዲገባ ያደርጋል።
"ግጭቶችን በማስታረቅ ረገድ ወሳኝ ሚና ይጫወታሉ፣" ከስልጣን ዳኞች ይልቅ ገለልተኛ አመቻች ሆነው ያገለግላሉ። ግባቸው ሚዛን መመለስ እንጂ መቅጣት አይደለም።
ማህበረሰቡን በፍትሃዊ እና ፍትሃዊ መርሆዎች ይመራሉ፣ እንደ መሬት እና ውሃ ያሉ የጋራ ሃብቶች ለ "የጋራ ደህንነት" የሚተዳደሩ መሆናቸውን በማረጋገጥ ነው።
በእነዚህ የሀገር ሽማግሌዎች የሚመራው የእርቅ ሂደት የዲዚ ቁልፍ ባህላዊ እሴቶች መገለጫ ነው። አሳታፊ እና የማገገሚያ ስርዓት ነው, ከቅጣት ፍትህ ሞዴሎች ፈጽሞ የተለየ.
የሥርዓት መገለጫ፡ የሁለት ግለሰቦች ግጭት የመላው ማህበረሰብ ቁስል ሆኖ ይታያል። የሀገር ሽማግሌዎች ሽምግልና መግባባትን እና አንድነትን የሚያድስ መፍትሄ በማፈላለግ ላይ ያተኩራል፣ የቡድኑ መረጋጋት ቅድሚያ ተሰጥቶታል።
የስርዓት መግለጫ፡- አለመግባባቶች የሚፈቱት "በእነዚህ የተከበሩ ሰዎች በሚመሩ ውይይቶች" ነው። የሚመለከታቸው አካላት እና ብዙ ጊዜ ሰፊው ማህበረሰብ ይሳተፋሉ። የሽማግሌው ሚና ይህንን ውይይት መምራት ነው፣ ሁሉም ድምፆች እንዲሰሙ ማድረግ፣ ነገር ግን ጥበባቸው ሁሉም ሊቀበለው የሚችለውን ስምምነት ላይ ለመድረስ የሞራል ኮምፓስን ይሰጣል።
የስርአት መገለጫ፡ የእርቅ ሂደቱ "የአንድነት ስሜት እና የጋራ ሃላፊነት" ያጎለብታል። ህብረተሰቡን በማሳተፍ ሰላሙን ለማስጠበቅ ሁሉም ተጠያቂ መሆኑን ያጠናክራል። የውሳኔ ሃሳቡ ብዙውን ጊዜ ተፋላሚ ወገኖችን በምሳሌያዊ እና በተግባር ወደ ማህበረሰቡ የሚመልሱ ሥርዓቶችን ወይም ስምምነቶችን ያካትታል።
የዲዚ የእርቅ ሥርዓትን መጠበቅ ቅርሶችን የመጠበቅ ተግባር አይደለም; በማህበረሰቡ ማህበራዊ ፣ባህላዊ እና ስነ-ልቦናዊ ጥንካሬ ላይ የሚደረግ ኢንቨስትመንት ነው። በመጪው ትውልድ ተከብሮ እንዲቀጥል ለማድረግ ዘርፈ ብዙ አካሄድ ያስፈልጋል።
ሂደቱ ራሱ "የትውልድ ልውውጥ" ነው። ወጣት ትውልዶች ግጭቶች እንዴት በጥበብ እና በውይይት እንደሚፈቱ ይመሰክራሉ እንጂ በአመፅ ወይም በሙግት አይፈቱም። ይህ የቀጥታ ማሳያ በዲዚ ፍልስፍና ውስጥ ጠንካራ ትምህርት ነው፣ ለወደፊቱ የባህላቸው ጠባቂዎች እንዴት መሆን እንደሚችሉ ያስተምራቸዋል።
የእርቅ ስርዓቱ በዘመናዊ የዳኝነት ስርዓት እንደ አማራጭ የክርክር አፈታት ማህበረሰቡ ራሱ የራሱን ስርዓት ዋጋ ማጠናከር ያለበት ሆኖ ፣ በአገር ሽማግሌዎች ስርዓት የተወሰኑ የማህበረሰብ-ተኮር ግጭቶችን (መሬትን፣ የቤተሰብ አለመግባባቶችን) ወደ የሀገር ሽማግሌዎች የእርቅ ስርዓት እንዲፈቱ በማድረግ ዘመናዊ የዳኝነት ስርዓቱን እንደ አማራጭ የወንጀል ጉዳዮች እንደ መነሻ ሆኖ እያገለገለ ይገኛል።
በቀጣይ የተዋቀሩ ፕሮግራሞችን መፍጠር ፣ ሽማግሌዎች ለተመረጡ ወጣቶችን በሽምግልና ጥበብ ፣ በአፍ ታሪክ ውስጥ ያሉ ጉዳዮችን እና ቁልፍ ሥርዓቶችን አፈጻጸም የሚማክሩባቸው መድረኮችን በማቋቋም በማጠናከር
የቃል ወግ ቁልፍ ቢሆንም ዘመናዊ መሳሪያዎችን (የድምጽ ቅጂዎችን፣ ዝርዝር ማስታወሻዎችን) በመጠቀም ከውሳኔያቸው በስተጀርባ የሽማግሌዎችን ፍልስፍናዊ አመክንዮ በመያዝ ለወደፊት መሪዎች ጥልቅ ምንጭ ይሆናል።